Sự An Ủi Của Triết Học

Sự An Ủi Của Triết Học

 Alain de Botton là người có khả năng biến những chủ đề khô khan, khó hiểu như triết học trở nên gần gũi và dễ hiểu như một câu chuyện rất đỗi bình dị trong đời sống thường nhật.

Chắc hẳn ai cũng đã từng trải qua những học kỳ đầu tiên ở thời đại học với những tiết học triết chán ngắt và buồn ngủ trên giảng đường. Cùng áp lực phải “thuộc làu” hàng mớ lý thuyết khô khan vào mỗi lần thi cuối kỳ đã khiến môn triết trở thành một ngôi sao xa xôi chỉ có thể nhìn nhưng không nắm bắt được. Triết học đã luôn ngoài tầm hiểu biết của tôi. Sau này, tôi cũng đã từng đọc thêm một số cuốn sách về triết học, nhưng tình hình cũng không khá hơn là mấy. Tưởng chừng như mọi chuyện vĩnh viễn sẽ như vậy, cho đến khi, tôi được đọc những cuốn sách của triết gia người Thụy Sĩ này. Tôi đã nghĩ, giá như môn triết khi xưa đã được dạy như thế này thì đâu nên nỗi.

Lối viết vô cùng nhẹ nhàng, ngôn từ lại rất giản dị, gần gũi với thực tế cùng với phong cách hài hước dí dỏm sẽ xóa mờ những ấn tượng cũ về triết học trong bạn. Và khi đọc đến trang cuối cùng, bạn sẽ nhận ra rằng, hóa ra triết học chẳng phải là điều gì sâu xa, khó hiểu. Triết học bắt nguồn từ chính cuộc sống này, là những câu hỏi và suy nghĩ về chính con người, về thế giới, và về cách mà chúng ta làm để đối mặt với mọi vấn đề của cuộc sống. Bất cứ ai trong chúng ta cũng đã từng đặt ra những câu hỏi mang tính triết học. Những câu hỏi như Tôi là ai? Tôi từ đâu tới? Tôi nên làm gì? Nhưng ít ai đào sâu suy nghĩ và đưa ra những tư tưởng riêng như những triết gia từng làm.

Cuốn sách là một cuộc hành trình ngắn, đọc thấy giống như bạn đang lướt qua một thước phim về những triết gia tiêu biểu. Việc lựa chọn giới thiệu chỉ một số ít nhà triết học trong hằng hà sa số những triết gia trong lịch sử có lẽ cũng là một lý do khiến nội dung cuốn sách khá thú vị. Những nhân vật vĩ đại ấy, xuất hiện trong cuốn sách như là những con người rất đỗi bình thường. Như bất cứ ai mà ta sẽ gặp phải trên đường. Như bất cứ ai cũng có một cuộc đời để sống. Họ cũng có những vấn đề mà mọi người vẫn gặp: không được yêu thích, không có đủ tiền, thấy bản thân không được hoàn hảo, rồi thất tình, rồi khi lâm vào cuộc sống khốn khó, hay bất thình lình gặp phải những chuyện không vừa ý.

Và rồi bạn sẽ tìm thấy, trong cuốn sách, sáu con người vĩ đại nghĩ về cuộc sống hạnh phúc như thế nào:

Trước tiên, ta sẽ gặp gỡ Socrate, người tìm được Sự an ủi khi không được yêu thích:

Socrate là triết gia Hi Lạp cổ đại, sống trong thành phố Athen vào khoảng những năm 400 Trước công nguyên. Là một người hoàn toàn không tán thành bất cứ quan niệm nào chỉ vì nó được số đông những người khác đồng tình, hay vì nó có lịch sử lâu dài, hay vì do một người có địa vị nói ra. Ông cho rằng, để biết điều gì là đúng hay sai phải cẩn thận xem xét và suy nghĩ về điều đó một cách logic và có hệ thống. Ông khuyến khích mỗi người chúng ta hãy đào sâu phân tích vấn đề một cách nghiêm túc thay vì nhìn sang những người bên cạnh, nghe theo ý kiến của sếp, hay của bất cứ ai có nhiều người ngưỡng mộ. Quả là những người có ngôi cao trong xã hội thời bấy giờ luôn có tiếng nói uy tín, nhưng không hẳn họ có thể đưa ra nhận định đúng ở mọi vấn đề trong cuộc sống.

Ông tự xem mình là người đỡ đẻ cho những ý tưởng của người khác. Bằng những câu hỏi, ông nhẹ nhàng hướng người đối diện tự tìm ra điều gì là đúng đắn cho riêng họ. Một thầy giáo lý tưởng ở bất cứ thời đại nào là người có khả năng tạo điều kiện cho học trò mình tìm ra chân lý thay vì mang chân lý đến cho chúng. Ông, người luôn tin rằng, mình không biết gì cả. Và cùng với phương pháp tư duy của mình có thể được xem như thầy giáo thông thái nhất từ trước đến giờ.

Thông thường, mỗi người chúng ta tìm cách tìm ra những bằng chứng cho thấy niềm tin của mình là đúng. Phương pháp của ông thì ngược lại, là luôn tìm bằng chứng chứng minh một chân lý có thể sai, tìm cho đến khi không tìm được một bằng chứng phản bác nào nữa tức là đã tìm được quan niệm đúng đắn cho một vấn đề bất kỳ.

Ông cho rằng, trực giác của chúng ta cũng có khả năng nhận biết về chân lý. Nhưng theo Socrate, sản phẩm của tư duy thì bao giờ cũng ưu việt hơn sản phẩm của trực giác. Và tri thức phải bao gồm cả hiểu biết về nguyên nhân tại sao một điều là đúng lẫn hiểu biết về nguyên nhân tại sao điều ngược lại là sai. Tức là, bạn phải biết cả cách để lập luận để đáp trả lại khi có những ý kiến phản bác.

Ông là người dành cả cuộc đời để gặp từng người ở Athen và truy tìm ra người thông tuệ thực sự. Chính vì vậy làm nhiều người thù ghét vì họ không biết nhưng lại nghĩ rằng mình biết và ông cho họ thấy rằng họ chẳng thông tuệ gì cho cam. Do đó, những người này tìm cách gán ông vào tội chết.

Câu chuyện về cái chết của Socrate thực sự là một câu chuyện buồn. Khi mà những người phán quyết ông là những quân nhân nhàn rỗi, người già về hưu, ngồi vào vị trí bồi thẩm đoàn để được nhận lương và đưa ra quyết định hoàn toàn cảm tính, thiếu lập luận đúng đắn.

Và tác giả cuốn sách này, Alan de Botton nhắn nhủ rằng, ta không cần phải chọn việc uống một cốc rượu độc như Socrate để giữ vững lý tưởng của mình, chỉ cần giữ lại phương pháp của ông với một thái độ cầu tiến và ham hiểu biết là đủ.

Phần II, Khi ta không có đủ tiền, hãy tìm đến Epicurus.

Lẽ đương nhiên là chúng ta đều cần có tiền để đáp ứng những nhu cầu cơ bản của cuộc sống. Nhưng, theo Epicirus, càng nhiều số tiền mà bạn sở hữu không đồng nghĩa với niềm hạnh phúc lớn lao mà bạn sẽ có. Chúng ta nhầm lẫn giữa những nhu cầu về tinh thần và vật chất. Những nỗi đau ẩn sâu trong tâm hồn cần nhiều thời gian để suy ngẫm và tìm hiểu, nhưng thay vì đó, ta cố tìm thứ gì đó ở bên ngoài để xoa dịu đi.

Chúng ta sử dụng những vật chất vô tri với nhiều ý nghĩa hơn rất nhiều so giá trị tự thân của chúng. Edward Bernays, người được mệnh danh là “ông tổ của nghề quan hệ công chúng”, vào năm 1929, đã thực hiện một chiến dịch truyền thông rất thành công nhằm khiến phụ nữ tin rằng hút thuốc là sẽ giúp họ thay đổi vị thế hiện tại so với nam giới. Ông đã đánh trúng nỗi khát khao được đánh giá khác đi của phụ nữ, trong thời đại bất bình đẳng giới còn sâu sắc. Mang đến cho họ một cái nhìn mới về lợi ích thuốc lá và làm họ tin rằng chỉ cần 1 điếu thuốc có thể thay đổi một vấn đề phức tạp như bình đẳng giới.

Với đặc tính dễ bị thu hút bởi những gì nổi bật, thường xuyên, chúng ta bị các chương trình quảng cáo tác động mà không biết. Các doanh nghiệp luôn thành công trong việc khiến chúng ta tin rằng sở hữu một thứ hàng hóa nào đó sẽ khiến ta hạnh phúc hơn. Nhưng Epicurus thì cho rằng, một lượng vật chất vừa đủ và những yếu tố sau sẽ giúp chúng ta có một cuộc đời hạnh phúc, viên mãn:
 

• Tình bạn: “Trước khi ăn hay uống bất cứ thứ gì, hãy cân nhắc thật kỹ người mà bạn muốn ăn cùng thay vì là bản thân đồ ăn thức uống: bởi vì ăn một mình (kể cả là những thức ăn sang trọng) mà không có bạn bè, đó là cuộc đời của một con sư tử hay một con sói.”
• Tự do: làm việc mà không để mình bị ràng buộc bởi ông chủ nào.
• Suy nghĩ: phân tích nỗi lo lắng buồn phiền của mình một cách tỉnh táo, logic thay vì lao ra ngoài và cố gắng mua sắm một món đồ nào đó mà bạn nghĩ sẽ giúp mình thoát khỏi tình trạng thống khổ của tâm hồn. Sự nhầm lẫn về những ham muốn vật chất không cần thiết xuất phát từ sự không thấu hiểu chính những nhu cầu của mỗi chúng ta. Hãy thử dành ra ít phút và sử dụng phương pháp tư duy của Socrate để hiểu về những nhu cầu thật sự ẩn sâu dưới mong muốn có một món đồ mới nào đó của bạn.

Trong phần III, tác giả giới thiệu một triết gia suốt cuộc đời đối mặt với nhiều nỗi bất hạnh với một thái độ hết sức điềm nhiên. Tiếp cận những Triết lý về sự thất vọng của Seneca:

      “Mọi sự thất vọng đều có một cấu trúc cơ bản: đó là sự va chạm giữa một mong muốn với một sự thật không giống như vậy”

Theo ông, sự thất vọng là không thể tránh khỏi, và mỗi chúng ta sẽ có xu hướng phản ứng với nỗi thất vọng theo nhiều kiểu:

Nhà triết học cho rằng, đôi khi, con người phản ứng lại với sự thất vọng bằng cơn giận dữ. Theo ông, chúng ta tức giận vì những điều xảy ra khác với mong đợi. Sự giận dữ xuất phát từ những lý giải sai lầm về thực tại, chúng ta suy nghĩ một cách lạc quan thái quá về thế giới và mọi người xung quanh. Khi thực tế diễn ra không đúng như những gì ta mong đợi, ta nổi giận. Càng quen thuộc với ý nghĩ mọi thứ sẽ diễn ra theo ý mình, ta sẽ càng dễ nổi giận.

Chúng ta sẽ hoàn toàn bị sốc đối với những biến cố đầy bất ngờ (và thường ta không hề nghĩ nó xảy đến với mình) như là một vụ tai nạn làm ta bỗng chốc trơ trọi giữa cuộc đời này. Không có cái gì mà vị thần Định mệnh (Fortune) không dám cướp khỏi tay con người. Xin hãy nhớ cho rằng dù là một xác suất cực kỳ nhỏ thì cũng không có gì chắc chắn một thảm họa sẽ không đến với ta. Và ta nên làm gì khi đối mặt với những cú sốc trong đời? Seneca nói rằng “hãy tính đến mọi việc, hãy tiên liệu mọi việc”. Đừng bao giờ nghĩ rằng chuyện nào đó (một tai nạn thảm khốc, một cuộc khủng hoảng làm ta trắng tay trong tích tắc, cái chết của đứa con còn quá bé bỏng…) sẽ không bao giờ xảy đến với ta.

Còn khi quá tin tưởng vào sự công bằng của cuộc đời, rằng “Ở hiền thì sẽ gặp lành”, ta dễ cảm thấy mình đang bị đối xử bất công.
Có lúc ta rơi vào trạng thái lo âu bồn chồn khi không thể biết chắc điều gì sẽ xảy ra, vào lúc ta đang mong muốn một kết quả tốt nhất nhưng lo sợ rằng có thể một điều tệ hại sẽ xảy ra.

Đôi khi có những người diễn giải sai ý nghĩa của mọi thứ theo hướng mình đang bị chế giễu.

Nói tóm lại, cuộc sống không vận hành theo mọi mong muốn của ta, cũng không hề dễ đoán, thậm chí có đôi khi còn thiếu công bằng và xen lẫn vào đó là những diễn giải sai lầm của chính chúng ta. Theo Seneca, tốt nhất là học cách phân biệt những điều ta có thể nỗ lực thay đổi được với những điều ta không thể làm gì ngoài chấp nhận với tâm thế bình thản.

Và ở phần IV, Alain de Botton tiếp tục dẫn dắt ta đến với Montaigne, người sẵn sàng chấp nhận sự thiếu hụt, không toàn vẹn ở nhiều khía cạnh của con người.

Ông bắt đầu viết từ khá muộn, khi đã gần 40, sau khi phải trải qua một thời gian dài sống trong nỗi đau mất đi người bạn tri kỷ. Người mà “Chỉ mình anh ta có đặc quyền biết hình ảnh thực của tôi”. Sự cô đơn khi không được bày tỏ bản thân mình một cách chân thật với bất cứ ai được nữa, khiến ông quyết định bày tỏ mình trong những trang sách: “…và nếu những người bạn trung thành nhất muốn biết những bí mật sâu kín nhất của tôi, tôi giới thiệu họ đến hiệu sách”. Nếu như Montaigne sống ở hiện tại, biết đâu ông là một blogger nổi tiếng cũng không chừng. Toàn bộ những gì ông viết được xuất bản thành bộ Essays gồm 107 bài viết về rất nhiều chủ đề:
 

• Về con người: là một sinh thể toàn vẹn bao gồm cả phần lý trí lẫn cơ thể sinh học, mặc dù đôi khi, cơ thể không tuân theo mong muốn của lý trí. Nhưng “điều kém văn minh nhất trong sự phiền não của chúng ta là khinh miệt cơ thể mình”. Và ông cho “rằng chúng ta không là một loài gì khác ngoài một loài ngu xuẩn” khi ta tự tin con người sở hữu một trí tuệ vượt lên trên hết thảy các loài vật. Sự ngu ngốc của chúng ta đến từ sự kiêu hãnh về chính trí tuệ của mình.
• Về sự thiển cận ....

Qua tư tưởng của sáu triết gia vĩ đại, Alain de Botton đã đưa triết học trở lại với mục đích giản dị và quan trọng nhất của nó: giúp chúng ta sống cuộc đời của mình.

Các bạn hãy tìm mua cuốn sách "Sự An Ủi Của Triết Học" tại nhà sách Newshop để biết rõ hơn về 6 điều muộn phiền mà con người thường hay gặp phải và cách giải quyết nhé. Cảm ơn các bạn đã tin yêu và ủng hộ Newshop.